#FAKEIMAGES DE LANGERMAN COLLECTIE ANTISEMITISME IN DE TIJD Mechanismen NU
Dagelijks komen duizenden berichten en beelden op ons af. Ze overspoelen ons via verschillende kanalen, zoals sociale media, televisie of gedrukte pers. Maar vertellen ze altijd de waarheid? Fake news en fake images sluipen binnen: soms onschuldig, maar soms ook erg gevaarlijk. Zeker omdat we er zo vatbaar voor zijn.
Stereotiepe denkbeelden en samenzweringstheorieën tegen Joden, Roma, migranten, LGBTQIA+ of andere groepen vergiftigen de samenleving. Maar deze mechanismen zijn niet nieuw. Tijdens de Tweede Wereldoorlog maakte antisemitische propaganda handig gebruik van stereotypering en complotdenken. Deze propaganda werd mee ingezet in een genocide van ongeziene proportie. De tentoonstelling #FakeImages legt bloot hoe dit soort beeldvorming ontstaat.
Arthur Langerman, een Belgische Holocaustoverlevende, verzamelt al meer dan 50 jaar lang antisemitische tekeningen, affiches en voorwerpen. Zijn collectie is een rechtstreeks gevolg van de gruwel van de Jodenuitroeiing en vormt de basis van het historische luik van deze tentoonstelling. #FakeImages toont antisemitische beelden door de eeuwen heen, met een sterke focus op propaganda voor en tijdens de Tweede Wereldoorlog.
Maar #FakeImages doet meer dan dat. De tentoonstelling toont ook welke mechanismen een grote impact hebben op onze hedendaagse denkbeelden en onze maatschappij. Ontdek in vier interactieve opstellingen hoe je vanuit actuele voorbeelden tijdloze mechanismen zoals stereotypen, vooroordelen, racisme, misleiding en humor kan doorprikken.
Eind maart 1944 pakt de bezetter de familie Langerman in Antwerpen op. Zysla Blajwas en Salomon Langerman worden geïnterneerd in de Dossinkazerne. Hun zoon Arthur is nog geen twee jaar oud wanneer hij in de Pouponnière d’Uccle wordt geplaatst. Dit kindertehuis van de Vereeniging van Joden in België staat onder toezicht van de Duitse bezetter.
Arthurs ouders worden op 19 mei 1944 met het Transport XXV naar Auschwitz-Birkenau gedeporteerd. Zijn vader sterft in februari 1945, waarschijnlijk tijdens de dodenmars van Flossenbürg naar Plattling. Zijn moeder wordt in augustus 1944 van Auschwitz naar het concentratiekamp Ravensbrück overgebracht. Na haar terugkeer wordt ze herenigd met haar zoon. Getraumatiseerd trekt ze zich terug in zwijgen, geheimen en pijn, een situatie die Arthur voor altijd zal tekenen.
Het Eichmann-proces in 1961 maakt Arthur Langerman bewust van het uitzonderlijke en radicale kwaad waarvan zijn familie en de Joden in Europa het slachtoffer waren. Dit vormt het startpunt van zijn collectie. Onvermoeibaar verzamelt hij bewijzen van het Europese antisemitisme, voornamelijk vanaf de late 19e eeuw, maar ook uit vroegere periodes.
“Ik wou begrijpen wat de Joden hadden misdaan om zo wreed behandeld te worden. Ik wou begrijpen waarom de mensen zo’n haat tegenover de Joden koesterden.”Arthur Langerman
Arthur Langermans collectie is met meer dan 8.100 originele stukken de grootste van Europa. Ze is overgedragen aan het Centrum voor antisemitismeonderzoek aan de Technische Universiteit Berlijn. Daar is het Arthur Langerman-archief voor het onderzoek van antisemitische iconografie (ALAVA) beschikbaar voor onderzoek en tentoonstellingen. Voor de expo #FakeImages maakte Kazerne Dossin een selectie uit deze omvangrijke collectie.
Meer over Kazerne dossins selectie uit de langerman-collectie
Het antisemitisme evolueerde enorm. Ontstaan als religieus anti-judaïsme, ontwikkelde zich vanaf de 19e eeuw een politiek antisemitisme, om uit te monden in het raciale antisemitisme van de 20e eeuw.
Kerkvaders en theologen ontwikkelen het concept ‘Godsmoord’. Hiermee beschuldigen ze de Joden van de dood van Christus.
Het theologische discours radicaliseert. Joden worden de oorzaak van alle ellende in de wereld. Christelijke (kruistochten) en islamitische legers vermoorden duizenden Joden.
In 1370 worden de Brusselse Joden ervan beschuldigd gestolen hosties met dolken te hebben doorboord. Er zou bloed uit de hosties zijn gevloeid. Zes Joodse families worden gefolterd en levend verbrand op het marktplein. De hertog van Brabant verbant alle Joden en neemt hun eigendommen in beslag.
Van de 15e tot de 17e eeuw nemen antisemitische vervolgingen toe. Veel Europese steden verbannen Joden of dwingen hen zich te bekeren. Deze maatregelen gaan altijd gepaard met de inbeslagname van eigendommen van slachtoffers.
Oprichting van het eerste getto in Venetië.
In zijn pamflet Van de Joden en hun leugens pleit Maarten Luther voor een achtpuntenplan om Joden door middel van bekering of verbanning uit de weg te ruimen.
Joden worden beschuldigd van rituele moorden in Duitsland, Rusland, Italië, Syrië, Griekenland, Turkije, Polen, Roemenië, Hongarije, Frankrijk, Tsjecho-Slowakije, Litouwen en Bulgarije.
De Sint-Michiels- en Sint-Goedelekathedraal krijgt nieuwe glas-in-loodramen die de legende van de ontheiliging van de hosties illustreren.
Verschijning van het woord ‘antisemitisme’ met als betekenis ‘vijandigheid tegen de Joden’, bij de stichting van een ‘Antisemitisch Verbond’ in 1879.
Een anarchistische groepering vermoordt tsaar Alexander II op 13 maart 1881. Deze gebeurtenis leidt tot pogroms (slachtingen van Joden) in Rusland en vervolgens in Polen. Joden vluchten massaal naar West-Europa en de Verenigde Staten.
Édouard Drumont, een Franse journalist en politicus, beschrijft het ‘Joodse ras’ in zijn pamflet La France juive [Het Joodse Frankrijk]: “De slappe, weke hand van de hypocriet en de verrader”, de “kromme neus” en de “flaporen”. Dit werk kent een groot succes in Frankrijk.
Edmond Picard, een Belgische jurist en militant uit de socialistische partij, publiceert Le Droit et la Race: hij koppelt de sociale problemen aan vermeende rassenproblemen. Zijn antisemitisme richt zich zowel op Joden als op andere ‘Semitische’ volkeren. Hij steunt het beleid van Leopold II in Congo.
De Joodse kapitein Alfred Dreyfus wordt in Frankrijk gearresteerd en vals beschuldigd van de verkoop van militaire geheimen aan Duitsland. Zijn straf bestaat uit degradatie, levenslange opsluiting en isolement wegens verraad.
In Frankrijk publiceert de krant L’Aurore Emile Zola’s J’accuse… Demonstraties barsten los en mensen roepen “Weg met de Joden!”. De katholieke pers en enkele anarchistische en socialistische kranten gaan woedend tekeer tegen de Joden en de dreyfusards, die de verdediging van Dreyfus opnemen.
In Rusland publiceert de geheime politie van tsaar Nicolas II in 1903 een vervalsing met de titel De protocollen van de Wijzen van Zion. De Joden worden hierin valselijk beschuldigd van een samenzwering om de wereld te domineren. Het boek wordt vertaald in verschillende talen en dient als referentie voor alle antisemitische kringen ter wereld, ook vandaag nog.
Pogroms in Rusland, Oekraïne, Moldavië, Polen en andere Oost-Europese landen.
Na de Russische Revolutie van oktober 1917 worden in Wit-Rusland, Rusland, Oekraïne en een deel van het huidige Polen 100.000 tot 150.000 Joden vermoord. De daders zijn uiteenlopend: diverse gewapende eenheden, boeren en terugkerende soldaten.
Admiraal Miklós Horthy, regent van Hongarije, voert een brutale repressie tegen communisten, sociaaldemocraten en Joden. De antisemitische wetten worden versterkt.
In de Sint-Annakapel van de kerk van Sint-Nicolaas in Edingen worden nieuwe glas-in-loodramen geplaatst die herinneren aan de vermeende ontheiliging van de hosties. Dit is sinds de middeleeuwen een belangrijk thema van het religieus geïnspireerde antisemitisme.
Polen stopt de samenwerking met de Volkenbond. Ze zijn het oneens over de omgang met minderheden. Er worden discriminerende wetten aangenomen tegen de 3,5 miljoen Poolse Joden. Vanaf 1935 breken overal in het land anti-Joodse rellen uit.
Duitsland kondigt onder het gezag van bondskanselier Adolf Hitler de rassenwetten van Neurenberg af: een verbod op huwelijken en seksuele betrekkingen tussen Joden en niet-Joden. Tussen 1933 en 1945 dragen bijna 2.000 wetten, decreten en verordeningen bij tot de uitsluiting van de Joden uit de samenleving van het nazirijk.
Duitsland annexeert Oostenrijk. De vervolgingen van Adolf Eichmann (logistiek verantwoordelijke van de Endlösung [eindoplossing]) verdrijven binnen de 6 maanden meer dan een kwart van de 185.000 Joden uit hun land.
Joseph Goebbels, de Duitse minister van Propaganda, organiseert de Kristalnacht in het Rijk. Duizenden synagogen, Joodse bedrijven en begraafplaatsen worden in brand gestoken of geplunderd. Een honderdtal Joden wordt vermoord. Zo’n 25.000 Joden worden naar concentratiekampen gedeporteerd.
In Roemenië wordt generaal Ion Antonescu benoemd tot voorzitter van de Ministerraad. Hij voert een bewind dat wordt gedomineerd door de IJzeren Garde en sluit in 1941 een bondgenootschap met nazi-Duitsland. Het regime vermoordt bijna 350.000 Joden in Roemenië en Oekraïne tijdens de Tweede Wereldoorlog.
In Frankrijk kondigt Vichy het eerste Jodenstatuut af, zonder echte druk van de Duitse bezetter. Het statuut sluit 330.000 Franse en buitenlandse Joden in Europees Frankrijk uit, evenals 370.000 Joden in de Noord-Afrikaanse kolonies. De uitsluiting bestaat onder andere uit een beroepsverbod en de internering van buitenlandse Joden.
In België vaardigt de militaire bezettingsregering de eerste van 17 verordeningen tegen de Joden uit. Deze maatregelen zijn onder meer bedoeld om de Joden te identificeren, hen te isoleren van de rest van de bevolking en hun deportatie voor te bereiden. Deze maatregelen zijn in strijd met de Belgische grondwet.
Met de hulp van collaborerende staten of de lokale bevolking roeit nazi-Duitsland systematisch Joodse mannen, vrouwen en kinderen uit. Dit doen ze door hen in getto’s uit te hongeren, massaal te fusilleren in Oost-Europa en hen naar uitroeiingcentra te deporteren. De Shoah eist bijna 6 miljoen slachtoffers, twee derde van alle Joden in Europa.
Opening van het verzamelkamp in Mechelen, van waaruit de nazi’s meer dan 25.500 Joden en 353 Roma deporteren.
