In het kader van #FakeImages, organiseerde  het Cultuurcentrum Mechelen samen met Kazerne Dossin de concertreeks ‘Entartete Musik’. Deze reeks concerten, gecureerd door Piet Van Bockstal, stelde de muziek centraal die door het naziregime als ontaard en verderfelijk werd beschouwd. Vele componisten en muzikanten werden gedeporteerd, vonden de dood of ontvluchtten hun thuisland omwille van deze muziek. De zes concerten liepen van 18 juni tot 12 december 2021 op verschillende locaties in de Mechelse binnenstad.

Bij deze concertreeks hoort ook een boek met verschillende bijdragen over het thema, een toelichting bij elk programma en een cd. Het boek kost 25 euro. Koop het boek hier.

Entartete Musik?

Toen in 1938 in het Düsseldorfse Kunstpalast de tentoonstelling Entartete Musik opende (onder de auspiciën van propagandaminister Goebbels) kon wellicht niemand vermoeden welke dramatische ontwikkelingen hieruit zouden voortvloeien. In navolging van de Beeldende Kunsttentoonstelling Entartete Kunst in München het jaar ervoor, werden er door de nazi ideologen nauwkeurig de normen vastgelegd waarin de “hedendaagse” muziek van die tijd zich kon bewegen. De bloed- en bodemcultuur eigen aan het nationaalsocialisme liet geen “excessen” toe zoals jazz en swing maar evengoed werden muzikale vernieuwers als Schönberg, Strawinsky of Hindemith gemuilkorfd. Dat daarbij het gros van “verboden” componisten en uitvoerders van Joodse origine waren paste natuurlijk perfect in de brutale rassenpolitiek van de nazi’s.

Het hallucinante vervolg van dit sinistere verhaal is genoegzaam bekend: talloze artiesten van diverse artistieke pluimage hielden het voor bekeken in het oude Europa en emigreerden naar veiliger oorden. Vele anderen, meestal Joden maar ook Roma en Sinti werden opgepakt en verdwenen richting concentratiekampen en vernietigingscentra.

Voor ons vandaag is en blijft het wel degelijk een belangrijk aandachtspunt dat mensen om raciale redenen uit de samenleving geschreven werden, slachtoffer werden van een genocide en dat kunst en cultuur om ideologische redenen beknot of verboden werden. De ondersteuning van dit ideeëngoed door een ongeziene propagandamachine is de directe link met de tentoonstelling Fake Images (gelijklopend met deze concertreeks) waarin uitgebreid op deze thematiek van publieke misleiding wordt ingegaan.

Vele artiesten hebben tijdens de oorlogsjaren (kortstondig) vertoefd in de Dossinkazerne. De intrinsieke artisticiteit van de werken die deze kunstenaars, ondanks hun benarde omstandigheden, nog konden creëren is een ietwat ondergesneeuwd aspect gebleven. Daar wil deze nieuwe concertreeks graag iets aan doen.

Piet Van Bockstal

Volledigheid is hierbij zeker niet ons ultieme streefdoel wegens zo goed als onmogelijk. Ook hebben we ons in deze concertreeks niet beperkt tot composities die geschreven zijn in oorlogsomstandigheden (zoals bijvoorbeeld de tragische werken gecomponeerd in Theresienstadt wat als ‘modelkamp’ het artistiek/menselijk uithangbord was voor de nazi’s tijdens de jaren 1941-1945).

Vele, als entartet gebrandmerkte, componisten hebben (gelukkig maar!) nog lang geleefd na de wereldbrand maar in heel wat van hun oeuvre is de invloed van de zware psychologische terreur uitgeoefend door het nationaalsocialisme duidelijk merkbaar.

Dit alles hebben we proberen samenbrengen in een eclectische en zelfs vulgariserende programmatie waarbij heel wat aandacht wordt besteed aan de omkadering. Het leek me, als curator van deze concertreeks, een liefdevol gebaar om in deze polariserende tijden waarin het politieke klimaat heel snel religieuze, maatschappelijke en artistieke overtuigingen als onaangepast bestempelt, de “entartete componisten” die alleen maar wilden verbinden met hun muziek te eren door dit opzet. Ik draag dan ook graag dit festival op aan hen.

Piet Van Bockstal, curator

OVERZICHT CONCERTREEKS

Openingsconcert: Oxalys & Christianne Stotijn

Vrijdag 18 juni 2021, 20u – Sint-Janskerk Mechelen

Oxalys, de fine fleur van ’s lands kamermuziekensembles, opent de debatten van deze prestigieuze concertreeks. Geflankeerd door wereldmezzo Christianne Stotijn grasduinen zij in verstilde liederen en melancholische bladzijden, getekend door de gruwelen van de Tweede Wereldoorlog.

Inleiding door Kurt Van Eeghem.

Ensemble Styx & Mechels Kamerorkest – Theresienstadt

Zondag 27 juni 2021,  15u – Sint-Pieter-en-Paulkerk  Mechelen

De Tsjechische vesting Theresienstadt werd tijdens WOII gebruikt als concentratiekamp door de nazi’s. Het groeide uit tot de symbolische cultuur modelstad waarbij het nationaal socialisme uitsluitend propagandistische motieven voor ogen had. Dit concert zoomt hierbij vooral in op enkele van de bekendste componisten uit Theresienstadt. Opmerkelijke blaasmuziek van Gideon Klein en Pavel Haas vormt daarbij de rode draad.

Ensemble Styx
Mechels Kamerorkest
Tom Van den Eynde : dirigent
Piet Van Bockstal : dirigent
Guido Deneve : viool

ensemble Tetracelli – teloorgang van het avondland

Zondag 18 juli 2021, 15u – Kazerne Dossin Mechelen

De vier cellisten van ensemble Tetracelli brengen een serenade aan de teloorgang van het Avondland. Op militair schertsende wijze in Hindemiths’ Minimax Repertorium maar evengoed met een jazzy ondertoon in Kurt Weills bekende driestuiversmuziek. Van de ‘lost composer’ James Simon ,die de laatste momenten van zijn veel te kort leven doorbracht in Theresienstadt wordt de suite voor 4 celli ‘herontdekt.’

Vlaams Radio Koor – vocale entartete muziek

Zondag 28 november 2021, 15u – SINT-janskerk Mechelen

Heel wat entartete componisten excelleerden in vocale muziek. Van lamento’s uit Theresienstadt over passievolle arrangementen uit de mooiste symfonische pagina’s van Mahler : een breed scala aan vocale klaagzangen wordt u ingetogen gebracht door het Vlaams Radio Koor, Vlaanderens topkoor par excellence.

TICKETS

Oxalys & Victor Chestopal – Mieczyslaw Weinberg

Zondag 5 december 2021,  15u – Kazerne Dossin Mechelen

De Pools-Joodse componist Mieczyslaw Weinberg was een geniaal musicus die door de fascistische terreur werd doodgezwegen en wiens muziek prominent bovenaan de lijst Entartet prijkte. Zijn renaissance is nog maar van zeer recente datum. Naar eigen zeggen volstonden een handvol goede strijkers om zijn gevoelens in muziek tot uiting te kunnen brengen. Oxalys neemt die handschoen op en confronteert zijn pianokwintet met enkele hoogtepunten uit de strijkers en piano kamermuziek uit de eerste helft van de XXste eeuw. 

Oxalys
Victor Chestopal: piano

TICKETS

SLOTCONCERT: Het Collectief & Mechels Kamerorkest

Zondag 12 december 2021, 15u – begijnhofkerk Mechelen

Het slotconcert van het festival Entartete Musik bevat als hoekstenen twee absolute meesterwerken uit de gruweljaren 1939-1940. Het Quatuor pour la fin du temps van Olivier Messiaen werd geschreven en gecreëerd in het krijgsgevangenenkamp van Görlitz terwijl Pavel Haas, in schrijnende omstandigheden, zijn aangrijpend opus 17 beëindigde in Theresienstadt. Sándor Veress en Felix Mendelssohn, beiden strikt verboden en als ontaard beschouwd tijdens het nazisme, zijn vertegenwoordigd met minder bekende maar pregnante orkestbladzijden.

Het Collectief
Mechels Kamerorkest olv Tom Van den Eynde
Piet Van Bockstal: hobo en directie

TICKETS